נאָך פּרטים

The Helping Verb װאָלט

Form

The helping verb װאָלט is conjugated like a verb in the present tense:

איך װאָלט מיר װאָלטן
דו װאָלטסט איר װאָלט
ער/זי/עס װאָלט זײ װאָלטן

װאָלט comes with the participle, for example:

  • איך װאָלט געקױפֿט
  • זי װאָלט געגעסן
  • זײ װאָלטן געפֿאָרן

Note:

Meaning and Usage

וואָלט indicates that a situation or event is hypothetical, does not exist in reality. This is possible only about what is in the past or in the present, because we cannot, in principle, know whether what is in the future will exist in reality or not.

הלװאַי + װאָלט

הלװאַי with װאָלט conveys a longing for something to be different from the way it is or was. In other words, הלװאַי introduces a hypothetical situation that is, from the perspective of the speaker, better than reality. For example:

  • הלװאַי װאָלט מען געקענט אַװעקפֿאָרן ערגעץ אַנדערש…

    "If only we could travel somewhere else…” When Nomi says this in the movie, she imagines a warm place and wishes she and Moby could be there instead of in a cold place.

  • הלװאַי װאָלטן מיר געהאַט לאָקשן אין שטוב!

    “If only we had noodles in the house!” – a wish for noodles in a place where there are none.

  • הלװאַי װאָלט די זון געשײַנט!

    “If only the sun were shining!” The speaker imagines that the sun is shining and wishes for that instead of whatever the current weather is.

The timeframe of a sentence with הלװאַי + װאָלט – in the present or the past – is determined by the context. For example:

Present:

  • איך װיל עסן אין דרױסן אָבער ס׳איז קאַלט. הלװאַי װאָלט געװען װאַרעם!

    I want to eat outside but it is cold. If only it were warm!

Past:

  • איך האָב נישט געקענט עסן אין דרױסן װײַל ס׳איז געװען קאַלט. הלװאַי װאָלט געװען װאַרעם!

    I couldn’t eat outside because it was cold. If only it had been warm!

Conditional Sentences

A conditional sentence with װאָלט expresses the result of a hypothetical situation, for example:

  • װען נעמי און מאָבי װאָלטן געהאַט לאָקשן, װאָלטן זײ געמאַכט אַ לאָקשן־קוגל.

    If Nomi and Moby had noodles, they would make a noodle kugel.

  • װען איך װאָלט געפֿאָרן מיטן אױטאָבוס, װאָלט איך אָנגעקומען פֿאַר פֿיר אַ זײגער.

    If I took the bus, I would arrive before four o’clock.

  • װען עס װאָלט נישט געװען פּסח, װאָלט איך געגעסן אַ שניטקע.

    If it were not Passover, I would eat a sandwich.

Just as with הלװאַי, the timeframe of a conditional sentence with װאָלט is determined by the context. That is, the condition is expressed with the same words whether it is a condition in the past or in the present. For example:

Present:

  • נעמי מיט מאָבין װילן עפּעס עסן. װען זײ װאָלטן געהאַט לאָקשן, װאָלטן זײ געמאַכט אַ לאָקשן־קוגל, אָבער זײ האָבן נאָר קאַרטאָפֿל, װעלן זײ מאַכן אַ קאַרטאָפֿל־קוגל.

    Nomi and Moby want to eat something. If they had noodles, they would make a noodle kugel, but they only have potatoes so they will make a potato kugel.

Past:

  • נעמי מיט מאָבין האָבן געװאָלט עפּעס עסן. װען זײ װאָלטן געהאַט לאָקשן, װאָלטן זײ געמאַכט אַ לאָקשן־קוגל, אָבער זײ האָבן נאָר געהאַט קאַרטאָפֿל, האָבן זײ געמאַכט אַ קאַרטאָפֿל־קוגל.

    Nomi and Moby wanted to eat something. If they had had noodles, they would have made a noodle kugel, but they only had potatoes so they made a potato kugel.

The examples of conditional sentences above are compound sentences that consist of an if-clause (the subordinate clause: װען זײ װאָלטן געהאַט לאָקשן) and a then-clause (the main clause: װאָלטן זײ געמאַכט אַ לאָקשן־קוגל).

The if-clause is sometimes implied, as in the following examples where an adverb conveys the meaning of the implied if-clause:

  • אין דער הײם װאָלט איך נישט געגעסן אַזױ פֿיל אײַזקרעם.

    At home (that is, if I were at home), I would not eat so much ice cream.

  • נעכטן װאָלט איך נישט געזעסן בײַם פֿײַער.

    Yesterday (that is, if it had been possible yesterday) I would not have sat by the fire.

Main clauses with װאָלט can also be found after a conditional sentence or הלװאַי establishes a hypothetical situation. Nomi says in the movie:

הלוואַי װאָלט מען געקענט אַװעקפֿאָרן ערגעץ אַנדערש… ערגעץ װוּ ס׳איז װאַרעם…

and then describes what she and Moby would do in a series of main clauses:

מיר װאָלטן געלעגן בײַם ים, די זון װאָלט געשײַנט אױף אונדזערע פּנימער, און דער הימל װאָלט געװען בלאָער פֿון בלאָ. דערנאָך װאָלטן מיר זיך געבאָדן מיט די פֿיש אין ים…

The helping verb װאָלט makes it clear that Nomi is still talking about the hypothetical situation.

Alternative Conjunctions and Sentence Structure for Conditional Sentences with װאָלט

In a conditional sentence with װאָלט, the conjunctions אױב and אַז can be used instead of װען. Another way of forming a conditional sentence is to place the verb in the first position of the if-clause. For example:

  • װען זײ װאָלטן געהאַט לאָקשן, װאָלטן זײ געמאַכט אַ לאָקשן־קוגל.
  • אױב זײ װאָלטן געהאַט לאָקשן, װאָלטן זײ געמאַכט אַ לאָקשן־קוגל.
  • אַז זײ װאָלטן געהאַט לאָקשן, װאָלטן זײ געמאַכט אַ לאָקשן־קוגל.
  • װאָלטן זײ געהאַט לאָקשן, װאָלטן זײ געמאַכט אַ לאָקשן־קוגל.

Note: When a Condition is Not Necessarily Hypothetical

A condition can potentially be factual: it can pertain to something that already happened, that might currently be the case, or that can happen in the future. This kind of potentially factual condition is introduced with the conjunction אױב (sometimes also with װען or אַז); since it is not purely hypothetical, װאָלט is not used. For example:

  • אױב פּערל האָט נעכטן געשפּילט אין קױשבאָל, האָט מאירקע, פֿאַרשטײט זיך, אױך געשפּילט.

    If Perl played basketball yesterday, it goes without saying that Meyerke also played.

  • אױב דו װילסט, גײ אַהײם.

    If you want, go home.

  • אױב עס װעט פֿאַלן אַ שנײ, װעל איך דיר העלפֿן שאַרן.

    If it snows, I’ll help you shovel.

  • אױב די מאַמע װעט קױפֿן לאָקשן, װעלן מיר באַקן אַ לאָקשן־קוגל.

    If Mom buys noodles, we’ll bake a noodle kugel.

Two More Uses of װאָלט

A. װאָלט appears quite often with a modal verb. This adds a certain subjectivity. For example:

  • עס װאָלטן געדאַרפֿט זײַן לידער װעגן ראָבאָטן.

    There should be (I assume that there are) poems about robots.

  • The following expression of agreement:

    יאָ, ס׳װאָלט געקענט זײַן

    conveys “in my opinion it’s possible”.

B. װאָלט can also convey a polite tone and is used to make polite requests. For example:

  • דו װאָלטסט מיר געקענט העלפֿן?

    Might you be able to help me?

  • איר װאָלט מאָרגן געװאָלט שפּילן אין קױשבאָל?

    Would you like to play basketball tomorrow?

  • װאָלטסט געבאַקן פֿאַר מיר אַ לאָקשן־קוגל?

    Might you please bake a noodle kugel for me?

Substantivized Adjectives

  • דײַן לערער שטעלט שװערע פֿראַגעס און מײַן לערער שטעלט גרינגע.

    Your teacher asks difficult questions and my teacher asks easy ones.

  • דו שפּילסט זיך מיטן אַלטן הינטל און איך שפּיל זיך מיטן יונגן.

    You play with the old dog and I play with the young one.

  • בײדע ברידער װילן עפּעס טרינקען. דער קלײנער װיל מילך און דער גרױסער װיל טײ.

    Both brothers want something to drink. The little one wants milk and the big one wants tea.

  • איך האָב לכּבֿוד יום־כּיפּור געקױפֿט די קלײנע װײַסע שאַל. זי איז טאַקע אַ שײנע. (5.5)

    In honor of Yom Kippur I bought the little white scarf. It really is a beautiful one.

A substantivized adjective has an ending, but is not directly followed by a noun.

The ending is often determined by a noun that appears earlier in the sentence or that was mentioned earlier. The substantivized adjective has the ending, according to gender, number and case, that it would have had if the noun did appear after it. This is the case in the four example sentences above:

  • דײַן לערער שטעלט שװערע פֿראַגעס און מײַן לערער שטעלט גרינגע [פֿראַגעס].
  • דו שפּילסט זיך מיטן אַלטן הינטל און איך שפּיל זיך מיטן יונגן [הינטל].
  • בײדע ברידער װילן עפּעס טרינקען. דער קלײנער [ברודער] װיל מילך און דער גרױסער [ברודער] װיל טײ.
  • איך האָב לכּבֿוד יום־כּיפּור געקױפֿט די קלײנע װײַסע שאַל. זי איז טאַקע אַ שײנע [שאַל].

Substantivized Adjectives with the Ending ס–

In ‏5.5 נאָך פּרטים we noted that an adjective that precedes a singular neutral noun and does not come with the definite article has the null ending, for example:

  • איך װיל אַ קאַלט געטראַנק.
  • דאָס איז נישט קײן קלײן הױז.

However, the null ending is not possible with a substantivized adjective. Instead, the ending ס– is used, for example:

  • איך װיל נישט קײן הײס געטראַנק, איך װיל אַ קאַלטס!
  • דאָס הױז איז נישט קײן קלײנס.
  • דאָס בילד איז אַזאַ שײנס!
  • יאַנקל זיצט אױף אַ הױך בענקל און ליבע אױף אַ נידעריקס.

If the adjective ends in ס– a second ס– is not added, for example:

  • איך װיל נישט קײן קאַלט געטראַנק, איך װיל אַ הײס!

Substantivized Adjectives that Do Not Correspond to a Specific Noun

A substantivized adjective does not necessarily correspond to a specific noun.

The ending ס– indicates something with the characteristic of the adjective, for example:

  • איך װעל אײַך דערצײלן אַ שײנס.

    I will tell you something nice.

  • װאָס דערצײלסטו גוטס?

    What good thing do you have to tell?

  • מע געפֿינט דאָרט אַזױ פֿיל נײַס!

    There are so many new things to be found there!

  • איך האָב הײַנט געהערט עפּעס אינטערעסאַנטס.

    Today I heard something interesting.

On עפּעס + adjective + ס see also ‏6.4 נאָך פּרטים.

A substantivized adjective can refer to a specific person even when a corresponding noun has not been mentioned. In a case like this, the adjective declines according to the person’s gender. For example:

  • דער אַלטער גײט מיט אַ שטעקן.

    The old man walks with a stick.

  • זעסט די הױכע דאָרט מיט לאַנגע האָר? דאָס איז די מומע פּעסיע.

    Do you see the tall woman over there with long hair? That is Aunt Pesye.

A substantivized adjective can also be used to talk about people in general. In the singular, the ending is usually masculine, for example:

  • אַ געזונטער ליגט נישט אין בעט.

    A healthy person does not lie in bed.

  • אַ הונגעריקן קומט ברױט צו חלום.

    A hungry person dreams about bread. (Proverb)

    (A more literal translation: “bread comes to a hungry person in a dream”.)

A Permanent Trait

After the verb זײַן, the base form and the substantivized form of an adjective are often both possible, for example:

די שאַל איז אַ שײנע. / די שאַל איז שײן.

In many cases, the meaning is the same, but for some adjectives there is a significant difference. Compare:

1. מײַן שװעסטער איז אַ געזונטע.
2. מײַן שװעסטער איז געזונט.

The first sentence indicates a permanent trait, the sister is by nature a healthy person. The second, however, is a statement about her current health.

Note: a substantivized adjective after the verb זײַן is declined in the nominative.

The Comparative

A. Form

  • מײַן העמד איז שמוציקער פֿון דײַן העמד.

    My shirt is dirtier than your shirt.

  • טראָגן װעל איך אָט דאָס קלײדל, װײַל ס׳איז שבתדיקער.

    This is the skirt I will wear because it is fancier (more shabesdik).

  • יאַנקל מײנט אַז קיכעלעך זײַנען געשמאַקער װי מערן.

    Yankl thinks that cookies are tastier than carrots.

  • אַ מאַלפּע איז קאָמישער װי אַ פּאַװע.

    A monkey is funnier than a peacock.

To form the comparative, the ending ער– is added to the base form of the adjective.

B. Irregular Comparative Forms

  • דער זײדע און די באָבע זײַנען בײדע אַלט, אָבער די באָבע איז עלטער װי דער זײדע.

    Grandpa and Grandma are both old, but Grandma is older than Grandpa.

  • מאָביס שאַל איז קורץ, אָבער פּינטלס שאַל איז קירצער.

    Moby’s scarf is short, but Pintl’s scarf is shorter.

There is a vowel change in the comparative of several adjectives. The following table shows the adjectives we have learned in YiddishPOP that have a vowel change in the comparative:

Base Form Comparative
אַ ← ע
אַלט עלטער
לאַנג לענגער
קאַלט קעלטער
ו ← י
געזונט געזינטער
יונג ייִנגער
קורץ קירצער
קרום קרימער
ױ ← ע
גרױס גרעסער
הױך העכער
ײ ← ע
קלײן קלענער
שײן שענער

Note the following two irregular comparatives:

  • גוטבעסער
  • שלעכט ("bad") ← ערגער.

For example:

  • דאָס עסן אין שול איז גוט, אָבער דאָס עסן אין דער הײם איז בעסער.

    The food at school is good, but the food at home is better.

  • אַ רעגן איז שלעכט אָבער אַ שנײ איז ערגער.

    Rain is bad but snow is worse.

C. Comparative Adjectives Also Have Endings

Like simple (non-comparative) adjectives, adjectives in the comparative have a short form (without an ending) and a long form (with endings, see ‏5.5 נאָך פּרטים). For the long form the usual adjective endings are used, for example:

  • קודם װעל איך טאָן די גרינגערע הײמאַרבעט, און דערנאָך די שװערערע.

    First I’ll do the easier homework, then the more difficult one.

  • איך װעל נעמען דעם קלענערן עפּל און דו קענסט נעמען דעם גרעסערן.

    I’ll take the smaller apple and you can take the bigger one.

  • דאָס בענקל איז צו נידעריק. איך דאַרף אַ העכערס.

    This chair is too low. I need a higher one.

D. The Comparative as an Adverb

In ‏5.5 נאָך פּרטים we noted that the short form of an adjective can also serve as an adverb. The same is true of the comparative, for example:

  • איך זינג שײן, אָבער דו זינגסט שענער.

    I sing beautifully, but you sing more beautifully.

  • װער שפּרינגט העכער, נעמי אָדער מאָבי?

    Who is jumping higher, Nomi or Moby?

  • יאַנקל שלאָפֿט לענגער װי ליבע.

    Yankl sleeps longer than Libe.

E. Comparatives with מער

  • דאָס נײַע בוך איז מער אינטערעסאַנט (=אינטערעסאַנטער).

    The new book is more interesting.

Another way to form a comparative is with the word מער. This form of the comparative is frequently found with longer adjectives.

מער can also function as an adverb or come with a noun, for example:

  • פּערל לײענט מער װי מאירקע.

    Perl reads more than Meyerke.

  • הײַנט האָט דער לערער אונדז געגעבן מער הײמאַרבעט װי נעכטן.

    Today the teacher gave us more homework than yesterday.

F. װי and פֿון following the Comparative

  • נעמי זאָגט: מאָבי איז העכער װי איך.

    נעמי זאָגט: מאָבי איז העכער פֿון מיר.

    Nomi says: Moby is taller than me.

  • דו זינגסט בעסער װי איך.

    You sing better than me.

  • דיך האָט ער בעסער ליב װי מיך.

    He likes you more than me.

  • דיר העלפֿט דער לערער מער װי מיר.

    The teacher helps you more than me.

The comparative is followed by װי or פֿון if the second element in the comparison is mentioned. The preposition פֿון is followed, as always, by the dative. The conjunction װי introduces a new clause and the case of a noun or pronoun is determined by its role in that clause, even if parts of the clause are omitted. Here are the sentences above with the omitted parts of the second clause:

  • נעמי זאָגט: מאָבי איז העכער װי איך [בין].
  • דו זינגסט בעסער װי איך [זינג].
  • דיך האָט ער בעסער ליב װי [ער האָט] מיך [ליב].
  • דיר העלפֿט דער לערער מער װי [ער העלפֿט] מיר.

The preposition פֿאַר also often appears with comparatives, for example:

  • נעמי זאָגט: מאָבי איז העכער פֿאַר מיר.

אַזאַ

  • שאַרן שנײ איז אַזאַ שװערע אַרבעט!

    Shoveling snow is such hard work!

  • הלװאַי װאָלט געװען אַ בלאָער הימל אַנשטאָט אַזאַ גראָען!

    If only there were a blue sky instead of such a gray one!

  • װער דאַרף די זון אַז מ׳האָט אַזאַ חבֿר װי דו!

    Who needs sun when one has such a [good] friend as you!

The above sentences from this lesson’s movie include the word אַזאַ. The adjective/pronoun אַזאַ has a range of functions similar to those of the adverb אַזױ (see ‏6.1 ‏נאָך פּרטים).

Note in the following examples how אַזאַ comes with a noun or a substantivized adjective, or replaces a noun. In the section about אַזױ in ‏6.1 נאָך פּרטים, you can see how אַזױ comes with a verb, an adverb, or the short form of an adjective.

Intensifier

אַזאַ is an intensifier that conveys a strong feeling, positive or negative, that something is not the way it usually is. A result or consequence is introduced with the word אַז (similar to the use of אַזױ...אַז).

  • אַזאַ שרעקלעכער טאָג איז הײַנט געװען!

    Today was such a terrible day!

  • אַזאַ מצה! אַזױ געשמאַק אַז איך װאָלט זי געקענט עסן אַ גאַנץ יאָר!

    Such [amazing] matzah! So delicious that I could eat it all year!

  • דאָס עופֿעלע האָט אַזאַ שײנעם שמײכל!

    The baby has such a nice smile.

  • הײַנט איז אַזאַ װאַרעמער טאָג אַז איך װעל עסן מײַן שניטקע אין דרױסן.

    It is such a warm day today that I’m going to eat my sandwich outside.

  • אונדזער סוכּה איז אַזאַ קלײנע אַז מיר קענען נישט אַלע זיצן דאָרט צוזאַמען.

    Our sukkah is such a small one that we can’t all sit in it together.

אַזאַ – of this kind

אַזאַ can introduce or refer to an observation about the nature of something or somebody (compare the use of אַזױ that conveys the way in which something is done). For example:

  • דער בחור זוכט אַ צימער מיט צװײ גרױסע פֿענצטער. אַזאַ צימער איז שװער צו געפֿינען!

    The young man is looking for a room with two big windows. A room like that is hard to find!

  • מאָבי איז אַזאַ חבֿר װאָס איז אַלע מאָל גרײט צו העלפֿן.

    Moby is the kind of friend who is always ready to help.

  • – איך האָב ליב אַ לאַנגע סאָפֿע װוּ מע קען זיך אַװעקלײגן.

    אַזאַ סאָפֿע האָבן מיר! קום צו אונדז!

    – I like long sofas that you can lie down on.

    – We have a sofa like that! Come to our house!

When the nature of something or someone is conveyed by a comparison, the comparison is introduced with װי (similar to the construction אַזױ...װי). For example:

  • די באָבע פֿלעגט מאַכן אַזאַ קוגל װי דער קוגל װאָס דו האָסט איצט געמאַכט.

    Grandma used to make kugel like the one you just made.

  • הײַנט האָט די מאַמע געבאַקן אַזאַ גרױסן קוגל װי נעכטן.

    Today Mom baked as big a kugel as yesterday.

  • איך האָב געקױפֿט אַזאַ זײגערל װי די באָבע עליה־השלום האָט געהאַט.

    I bought the kind of watch that Grandma had, may she rest in peace.

  • דער טאַטע איז אַזאַ גוטער זינגער װי דער זײדע.

    Dad is as good a singer as Grandpa.

אַזאַ is used with nouns in the singular. With nouns in the plural אַזעלכע is used:

  • אַזעלכע געשמאַקע קיכעלעך! האָסט נאָך?

    Such delicious cookies! Do you have more?

  • פּערל און מאירקע זײַנען אַזעלכע גוטע חבֿרים װי מאָבי.

    Perl and Meyerke are friends as good as Moby.

  • דאָס קינד שטעלט אַזעלכע קשיות װאָס מע קען אױף זײ נישט ענטפֿערן.

    The child asks the kind of questions that can’t be answered.

אַזאַ and אַזעלכע can be used instead of the noun if we already know what is being talked about. For example:

  • די אַרבעט איז אַזאַ װאָס איך מיט מאָבין קענען זי טאָן צוזאַמען.

    The work is the kind of thing Moby and I can do together.

  • מאָבי איז זײער אַ גוטער חבֿר, אַלע מאָל גרײט צו העלפֿן. איך װיל אױך זײַן אַזאַ!

    Moby is a very good friend, always willing to help. I also want to be that kind [of friend]!

  • – גיב אַ קוק! דער שנײשאַרער האָט זײער גרױסע רעדער!

    – יאָ, ער דאַרף אַזעלכע צו קענען פֿאָרן אין אַ הױכן שנײ.

    – Look! The snow plough has very big wheels!

    – Yes, it needs that kind [of wheels] to be able to drive in deep snow.

עפּעס אַ…‏

  • עפּעס אַ הײס געטראַנק װאָלט געװען זײער שײן. (From the movie in this lesson)

    Some kind of hot drink would be very nice.

  • זעסט עפּעס אַ פֿײגעלע? (4.2)

    Do you see a bird of any kind?

The phrase עפּעס אַ + noun indicates that something belongs to a certain category without stating what that thing is. When Nomi wants עפּעס אַ הײס געטראַנק, this means that she wants something from the category “hot drinks” but she does not specify what kind of hot drink. When she asks Moby in 4.2 whether he sees עפּעס אַ פֿײגעלע, she wants to know whether he sees any bird at all, she is not asking what kind of bird it is.

There follow more example sentences. The fourth shows how this use of עפּעס is also possible with a plural noun:

  • די מאַמע װיל, איך זאָל טאָן עפּעס אַן אַרבעט, אָבער איך װײס נאָך נישט װאָס.

    Mom wants me to do some kind of task, but I don’t yet know what.

  • דאַרפֿסט עסן עפּעס אַ פֿרוכט

    You need to eat some kind of fruit.

  • איך װיל נישט גײן צו פֿוס. איך קען פֿאָרן מיט עפּעס אַן אױטאָבוס?

    I don’t want to walk. Is there any bus I can take?

  • פּערל באַקט לכּבֿוד שבת צװײ חלות, אַ לאָקשן־קוגל און עפּעס קיכעלעך.

    In honor of shabes Perl is baking two challahs, a noodle kugel, and some kind of cookies.